Đây là một công trình có giá trị về đời sống tâm linh, văn hóa, kiến trúc tiêu biểu cho tinh thần cởi mở, phóng khoáng của cư dân miền Nam thời khẩn hoang lập ấp. Tp. Cần Thơ bây giờ luôn tấp nập, trên đường người xe chen chúc, dưới sông cũng lao xao tiếng ghe, tiếng xuồng chạy máy nổ, nên qua cổng tam quan bề thế, bước vào khuôn viên di tích tôi chợt thấy bình yên lạ thường. 

 

Con đường lát gạch nghiêng chéo như lớp xương cá trải sương gió hơn một trăm năm qua dẫn du khách ngược về quá khứ. Hai cây đại cổ thụ trước cửa đình vẫn sung sức vươn những cành đầy nhựa sống lên bầu trời. Cụ thủ từ ngót 90 tuổi còn mạnh khỏe, minh mẫn dẫn chúng tôi đi thăm đình với niềm hãnh diện không che giấu. Đình được dựng vào năm Giáp Thìn (1844), nguyên thủy thờ Thành hoàng của làng Bình Hưng, tổng Định Thới, huyện Vĩnh Định, phủ Ba Xuyên, tỉnh An Giang. Năm 1852, Tuần phủ Huỳnh Mẫn Đạt đi tuần thú trên một hải thuyền, gặp phải một trận bão lớn, nhưng nhờ ẩn nấp kịp nơi vàm rạch Bình Hưng nên vô sự. Thoát nạn, ông Tuần phủ cho tổ chức tiệc mừng để vui cùng nhân dân địa phương và cho đổi lại tên rạch và tên đất này là "Bình Thủy" nghĩa là dòng nước bình an. Đồng thời ông tâu xin vua Tự Đức, ban sắc phong cho thần Thành hoàng làng. Từ đó, làng có tên mới là Bình Thủy và nơi thờ tự mang tên Đình Bình Thủy.

 
Kiến trúc của đình là sự dung hòa của nhiều phong cách Sau khi có sắc phong của nhà vua, dân địa phương đã cùng nhau cất lại đình lần thứ hai. Lần này lợp ngói phía trước đình để xây thêm một nhà võ ca, thường dùng để làm Nhà hát bộ, trong đó có một sân khấu nhỏ, thấp, bằng gỗ để cho các đoàn hát đến biểu diễn cho bà con thưởng ngoạn. Theo cuốn "Cần Thơ xưa và nay" của tác giả Huỳnh Minh thì đình này còn thờ Trầm Hương công chúa và Huệ Cơ công chúa nhưng cũng không có sự tích. 

 

Sau này nhân dân còn đưa thêm những người có công với nước vào thờ như Đinh Công Tráng, Nguyễn Trung Trực, Bùi Hữu Nghĩa... Đình thờ Thành hoàng và nhiều danh nhân Ở tòa chính điện, chính giữa là bàn thờ chính, bên trái sát vách phía ngoài là bàn thờ Hương chức Tiên Giác và bàn thờ Tiền hiền. Sát vách trong cùng ở gian giữa có bàn thờ Hậu thần, hai bên là hai bàn thờ Hữu bang và Tả bang. Bên ngoài đình có hai miếu lớn thờ Thần Nông và Thần Hổ, gần cổng có hai miếu thờ thần Rừng và thần Khai kênh dẫn nước. Mỗi năm Đình Bình Thủy có hai lễ lớn là lễ Thượng điền kéo dài trong 3 ngày từ 12 đến 14 tháng tư âm lịch, có rước thuyền, hát bội... Lễ Hạ điền vào hai ngày 14 và 15 tháng chạp, chuẩn bị đón năm mới... Cách thờ thần đa dạng, phong phú như thế cho thấy sự hỗn dung văn hóa, đồng thời phản ánh tính cởi mở, phóng khoáng, bao dung mọi sự khác biệt, hội tụ tinh hoa một cách chân thành của cư dân nơi đây. Tâm thức phóng khoáng, bao dung như thế còn được thể hiện hài hòa trong kiến trúc của ngôi đình. Đầu thế kỷ XX, Đình Bình Thủy được xây lại mới hoàn toàn. 

 

Đình làng Nam bộ xưa cũng thường là nơi để các đoàn hát bội, cải lương, vọng cổ... đến hát cho người dân xem, cũng rất thường là nơi giao thoa của các nền văn hóa dân gian do người thời xưa di dân đến Nam bộ thường có nguồn gốc từ miền Trung, hoặc miền Bắc, hoặc người Hoa mang đến, kết hợp với nguồn văn hóa bản địa của người Khmer... nên rất mộc mạc, đặc sắc. Nhận xét này rất sát với Đình Bình Thủy. Khoảng đầu thế kỷ 20 (khoảng năm 1908), làng Bình Thủy được đổi tên thành làng Long Tuyền, do người ta cho rằng rạch Bình Thủy có hình tựa con rồng nằm và vì thế nhân dân nơi đây còn gọi là Đình Bình Thủy là đình thần Long Tuyền hay Long Tuyền Cổ Miếu.

 

 Đầu năm, đến với sông nước miệt vườn Cần Thơ nói riêng và Miền Tây Nam bộ nói chung, ghé thăm Đình Bình Thủy– công trình mang dấu ấn đặc sắc của sự giao thoa văn hóa buổi sơ khai, quả là những trải nghiệm quý giá